Rozwijanie asertywności dzieci i młodzieży - Publikacje konsultantów i doradców -

Przejawianie asertywności polega na bezpośrednim, uczciwym i stanowczym wyrażaniu swoich uczuć, opinii i postaw wobec drugiej osoby, przy jednoczesnym respektowaniu jej praw do wyrażania własnych uczuć, opinii i postaw (por. M. Król-Fijewska 1991). Zachowanie asertywne sytuuje się w środkowej części kontinuum, którego skrajne końce stanowią zachowanie uległe i agresywne. Zachowanie uległe oznacza nieprzyznawanie sobie prawa do tego, by bezpośrednio mówić o tym, co się myśli i czuje. Z kolei zachowanie agresywne służy ochronie własnych praw i realizacji osobistych celów, przy jednoczesnym lekceważeniu praw i celów innych osób. 

Asertywność jako umiejętność pełnego wyrażania siebie w kontakcie z innymi ludźmi obejmuje: zdolność do obrony swoich praw, wyrażania uczuć pozytywnych i negatywnych, wyrażania zakłopotania, przyjmowania i wyrażania ocen, opinii, przekonań oraz budowania asertywnego monologu wewnętrznego (por. M. Król-Fijewska 1992). Rozwijanie asertywności u uczniów polega na przekazywaniu precyzyjnej wiedzy na temat sposobów asertywnego reagowania w różnych sytuacjach osobistych i społecznych oraz doskonaleniu poszczególnych form jej przejawiania. Szczególną uwagę należy poświecić budowaniu u wychowanków postawy asertywnej, której „istota tkwi w traktowaniu siebie i innych osób jako wartości najwyższych oraz w dążeniu do tego, aby wzajemne relacje z innymi były oparte na zaufaniu, otwartości i szczerości” (por. T. Zubrzycka-Maciąg 2011, s.148). Wprowadzając treści z zakresu asertywności należy zadbać o poczucie bezpieczeństwa psychicznego każdego z uczestników zajęć. Zaleca się, aby zajęcia z asertywności rozpoczynać od ćwiczeń integrujących, które służą wzajemnemu poznaniu się uczestników oraz zbudowaniu atmosfery otwartości i wzajemnego zaufania. Pretekstem do rozwijania asertywności u dzieci i młodzieży może być autentyczna sytuacja, w której uczniowie zachowali się agresywnie bądź ulegle, wywołując tym samym poczucie krzywdy lub poniżenia jednej ze stron konfliktu. Wówczas nauczyciel może zaproponować uczniom inne rozwiązanie, oparte na poszanowaniu godności osobistej wszystkich osób biorących udział w zdarzeniu. Odegranie przez dzieci czy młodzież scenek ukazujących nieasertywne (uległe, agresywne) i asertywne rozwiązanie sytuacji spornej oraz podzielenie się odczuciami i refleksjami związanymi z graniem ról, stanowić będzie podstawę do dyskusji na temat istoty asertywności i korzyści wynikających z jej przejawiania (por. M. Maciąg, T. Zubrzycka-Maciąg 2005, T. Zubrzycka-Maciąg 2013). Przykłady ćwiczeń służących rozwijaniu asertywności u dzieci i młodzieży dostępne są m.in. w publikacjach: H. Hamer (1994), M. Chomczyńskiej-Miliszkiewicz i D. Pankowskiej (1995), M. Jachimskiej (1997), T. Zubrzyckiej-Maciąg (2003, 2011, 2013), B. Nogi, P. Pas, M. Pawłowskiej (2016) .

Kluczowym zadaniem nauczyciela prowadzącego zajęcia z asertywności jest to, aby jego wychowankowie zdobyli, nie tylko umiejętność asertywnego zachowania, ale posiedli również zdolność do właściwego z niej korzystania. Należy pamiętać, że przejawianie zachowań asertywnych stanowi wybór człowieka i jest uwarunkowane kontekstem sytuacyjnym. Stąd rezygnacja z dochodzenia swoich praw może być niekiedy bezpieczniejsza lub po prostu bardziej wygodna dla jednostki. (por. M. Oleś 1998, M. Dziewiecki 2010, T. Zubrzycka-Maciąg 2013). Rozwijanie asertywności u dzieci i młodzieży nie jest łatwym zadaniem. Przystępując do prowadzenia zajęć należy mieć pełną świadomość istoty asertywności oraz rozumieć jej znaczenia dla psychospołecznego funkcjonowania ucznia. Istotnym warunkiem skutecznego modelowania zachowań asertywnych u młodych ludzi jest dostarczenie im wzorca asertywnego zachowania, a więc obecności osoby, która jest asertywna, której ufają, szanują i chcą być do niej podobni. Ważne jest zatem przejawianie asertywnej postawy także przez samego nauczyciela (por. T. Zubrzycka-Maciąg 2013).

Zapraszamy do zapoznania się z praktycznymi rozwiązaniami metodycznymi w zakresie rozwijania asertywności u dzieci i młodzieży w ramach naszej oferty szkoleniowej: 489. Budowanie poczucia własnej wartości i asertywności – propozycje na godziny wychowawcze.

Bibliografia

1. Marek Dziewiecki, Empatia i asertywność w komunikacji wychowawczej, "Horyzonty Wychowania" 2010, nr 9.
2. Hanna Hamer, Klucz do efektywności nauczania. Poradnik dla nauczycieli, Veda, Warszawa 1994.
3. Mariola Chomczyńska-Miliszkiewicz, Dorota Pankowska, Polubić szkołę, WSiP, Warszawa 1995.
4. Małgorzata Jachimska, Scenariusze lekcji wychowawczych, UNUS, Wrocław 1997.
5. Jak żyć z ludźmi. Umiejętności interpersonalne. Program profilaktyczny dla młodzieży (1992)  MEN Warszawa.
6. Maria Król-Fijewska, Trening asertywności - metoda uczenia konstruktywnych zachowań (w:) Lis-Maria Turlejska (red.) Nowe zjawiska w psychoterapii, Agencja Wydawnicza Jacek Santorski & Co, Warszawa 1991.
7. Maria Król-Fijewska, Stanowczo, łagodnie bez lęku, Wydawnictwo Intra, Warszawa 1992.
8. Marek Maciąg, Teresa Zubrzycka-Maciąg,  Asertywność w przedszkolu, (w:) S. Guz, J. Andrzejewska (red.), Wybrane problemy edukacji dzieci w przedszkolu i szkole, Wydaw. UMCS, Lublin 2005.
9. Maria Oleś, Asertywność u dzieci, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1998. 
10. Beata Noga, Patrycja Pas, Monika Pawłowska, „Jak być w zgodzie ze sobą” – kształtowanie asertywnej postawy, (w:) T. Zubrzycka-Maciąg (red.), Wychowanie w praktyce szkolnej. Scenariusze godzin wychowawczych dla klas IV-VI szkoły podstawowej, Difin, Warszawa 2016.
11. Teresa Zubrzycka-Maciąg, Kształtowanie umiejętności zachowań asertywnych, (w:) B. Wojciechowska-Charlak (red.), Praca opiekuńczo-wychowawcza, Wszechnica Świętokrzyska, Kielce 2003.
12. Teresa Zubrzycka-Maciąg, Trening asertywności w kształceniu pedagogicznym. Wydawnictwo UMCS, Lublin 2011.
13. Teresa Zubrzycka-Maciąg, Rozwijanie asertywności u uczniów, (w:) D. Wosik-Kawla, T. Zubrzycka-Maciag (red.), Kompetencje diagnostyczne i terapeutyczne nauczyciela. Wydawnictwo Impuls, Kraków 2013.